Od 28 kwietnia można oglądać w Zachęcie długo oczekiwaną instalację polsko-romskiej artystki Małgorzaty Mirgi-Tas Przeczarowując świat. Dwanaście monumentalnych tkanin inspirowanych cyklem fresków znajdujących się w jednym z najbardziej tajemniczych budynków w historii architektury europejskiej — Palazzo Schifanoia w Ferrarze — podbiło serca publiczności i krytyków 59. Biennale Sztuki w Wenecji, a teraz stanie się dostępne dla widzów Zachęty.
W 2022 roku wielkoformatowe patchworki powstałe we wnętrzach dawnego kultowego hotelu Imperial w Zakopanem zamieniły Polski Pawilon w Wenecji w „pałac obrazów”, ukazujący widzom trzy równolegle, a jednocześnie przeni- kające się opowieści, nawiązujące do różnych porządków (kosmiczny, zodiakalny i codzienny), będących odniesieniem do historii i teraźniejszości romskiej mniejszości na polskich ziemiach. Wystawa jest manifestem artystki na temat tożsamości, próbą odnalezienia miejsca romskiej społeczności w europejskiej historii sztuki.
Małgorzata Mirga-Tas tworzy obrazy z fragmentów tkanin przez, jak to sama określa, „wrzucenie materiału w obraz”. W monumentalnych kolażach artystka często wykorzystuje przedmioty należące do portretowanych osób — elementy garderoby, biżuterię czy narzędzia — które niejako uciele- śniają portretowane osoby, stając się dosłownymi nośnikami historii.
Inspiracją dla powstania instalacji stał się cykl XV-wie- cznych fresków z Sali Miesięcy w Palazzo Schifanoia w Ferrarze. Freski te według wybitnego historyka sztuki Aby’ego Warburga są przykładem życia po życiu obrazów (Nachleben). Ich symbolika, na którą składają się znaki zodiaku, dekany, alegorie miesięcy, a także koncepcja cykliczności i wędrówki obrazów przez czas i przestrzeń — Indie, Persję, Azję Mniejszą, starożytną Grecję, Egipt i Europę — stała się wizualnym i ideowym punktem odniesienia dla Małgorzaty Mirgi-Tas, która wpisuje w nią polsko-romskie wernakularne doświadczenie historyczne.
Kompozycja patchworkowych obrazów Mirgi-Tas składa się z trzech poziomych pasów. Pas górny przedstawia histo- rię mitycznej wędrówki i przybycia romskich społeczności do Europy w oparciu o cykl XVII-wiecznych grafik lotaryń- skiego rytownika Jacques’a Callota, którego przedstawienia artystka dekolonizuje. Pas środkowy to afektywne archiwum herstorii, w którym portrety ważnych dla Małgorzaty Mirgi- -Tas romskich kobiet splecione są z astrologią. Dolny pas ilustruje życie codzienne w rodzinnej Czarnej Górze i innych osiedlach romskich na Podhalu i Spiszu.
Tytuł wystawy został zainspirowany książką Silvii Federici Re-enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons (2018). Autorka proponuje w niej ponowne zaczarowanie świata jako sposób odzyskiwania idei wspól- noty oraz odbudowania relacji z innymi, w tym aktorami nie-ludzkimi: zwierzętami, roślinami, wodą czy górami. Ten bezprzemocowy proces, w którym istotną rolę odgrywają kobiety, odmienia obecne niepomyślne losy świata, zdejmu- jąc z niego zły czar i urok.