Jeden z najwybitniejszych i najbardziej znanych polskich malarzy przełomu XIX i XX wieku. Jego sztuka, nasycona symbolizmem i romantyzmem, zyskała uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą. Malarstwo Malczewskiego nadal budzi zachwyt i ciekawość zarówno miłośników sztuki, jak i badaczy, osiągając jedne z najwyższych estymacji na rynku sztuki. Kim był Jacek Malczewski?
Urodził się 15 lipca 1854 roku w Radomiu w rodzinie ziemiańskiej. Jego talent artystyczny wykazał się już we wczesnych latach dzieciństwa, co zauważyli jego rodzice, wspierając rozwijającą się pasję syna. Malczewski w wieku 18 lat podjął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie miał okazję rozwijać swoje umiejętności pod kierunkiem wybitnych profesorów, m. in. Jana Matejki. Studia Malczewskiego przypadły na okres, gdy Polska znajdowała się pod zaborami, co wraz z historią rodzinną, miało wpływ na jego wrażliwość artystyczną i kształtowało jego patriotyczne podejście do sztuki.
W 1875 roku wyjechał na ośmiomiesięczne studia do Paryża, a w następnych latach odbył podróże do Włoch z Marcelim Czartoryskim oraz wyprawę archeologiczną Azji Mniejszejna zaproszenie Karola Lanckorońskiego, co znacznie poszerzyło jego horyzonty. Po śmierci ojca, Juliana Malczewskiego, w 1885 roku, zdecydował się na wyjazd do Monachium, gdzie kontynuował naukę na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Zdobywał nowe doświadczenia, poszerzał artystyczne horyzonty, poznając prominentne postacie, m. in. Józefa Brandta.
Po powrocie do Polski, Malczewski osiedlił się w Krakowie, gdzie otworzył własną pracownię malarską. W tym okresie Malczewski zaczął kształtować swój charakterystyczny styl, łączący elementy symbolizmu, secesji i neoromantyzmu. Artysta angażował się w życie kulturalne miasta, jego aktywność społeczna obejmowała udział w wystawach, działalność pedagogiczną oraz zaangażowanie w sprawy artystyczne. W 1896 został profesorem na macierzystej uczelni. Był jednym z członków założycieli elitarnego Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W okresie międzywojennym kontynuował swoją twórczość, pomimo trudnych warunków politycznych. W 1924 roku odznaczono go Orderem Orła Białego, co stanowiło wyraz uznania dla jego wkładu w rozwój polskiej kultury. Jacek Malczewski zmarł 8 października 1929 roku w Krakowie, pozostawiając po sobie trwałe dziedzictwo w polskim malarstwie.
Malarstwo Jacka Malczewskiego wyróżnia się nie tylko głębokim przesłaniem, ale także unikalną formą artystyczną, która ewoluowała wraz z jego twórczym rozwojem. Wczesna Twórczość artysty nawiązuje do martyrologii i literatury romantycznej (szczególni poezji Juliusza Słowackiego), późniejszą skłania się ku symbolizmowi i mistycyzmowi. Jego prace często ukazywały postacie o silnym wyrazie emocjonalnym, często w otoczeniu symboli mitologicznych i religijnych. Artysta posługiwał się bogatą paletą barw, a jego kompozycje były zawsze starannie przemyślane.
Nie zawsze od razu odnajdziemy ukryty przez artystę sens, ale samo patrzenie, szukanie, a w konsekwencji poznawanie jego malarstwa zawsze przynosi satysfakcję.
„Malczewski. Zbliżenia” Paulina Szymalak-Bugajska
W latach 80. i na początku lat 90., namalował pierwsze znaczące obrazy, ukazujące sybirskie losy powstańców. Obrazy takie jak „Na etapie” (1883), „Śmierć Ellenai” („Śmierć wygnanki”; 1883) czy „Wigilia na. Syberii” (1892), mają naturalistyczny, kontemplacyjny charakter. Zgaszony koloryt nadaje swego rodzaju prawdziwości pozbawionym patosu dramatycznym scenom życia codziennego. Inspiracji do cyklu można doszukiwać się częściowo w sztuce Artura Grottgera, ale przede wszystkich poemacie Juliusza Słowackiego – „Anhelli”. Malczewski często powracał do motywów romantycznych w swojej późniejszej twórczości, nakładając na nie swoją własną symbolikę.
Jednak prawdziwym przełomowym dziełem w twórczości artysty był obraz „Melancholia” (1890–1894), dziś określany mianem manifestu symbolistycznego w polskim malarstwie. Ta wielopostaciową kompozycja, mająca miejsce w pracowni artysty, ukazująca Polaków w różnych stanach apatii i cierpienia, stawni historiozoficzną syntezę stulecia powstań i zaborów. Skołowane postaci dążą do uchylonego na wolną przestrzeń okna, ale nigdy go nie przekroczą. Uniemożliwia im to ubrana w czarne szaty tytułowa Melancholia. Już w tym obrazie zarysowują się wątki pojawiające się w całej twórczości Malczewskiego: motyw patriotyczny, motyw śmierci, kwestia pozycji artysty i sztuki.
Artysta wielokrotnie malował również sceny mityczne i biblijne, łącząc je w narracyjne ciągi, nakładając na nie nowe metaforyczne treści. Bogata tematycznie i malarsko twórczość Malczewskiego, wciąż pozostaje odczytywana na różne sposoby. Życie prywatne przeplatające się z ogólną symboliką. Portrety i autoportrety umieszczane nawet w przedstawieniach religijnych. Wiele historii wciąż ucieka nawet bacznym obserwatorom czy specjalistom.
Najnowsza książka Pauliny Szymalak-Bugajskiej z Wydawnictwa Arkady – „Malczewski. Zbliżenia” rzuca nowe, bliższe spojrzenie na mistrza malarstwa przełomu wieków. Pozwala na chwilę zatrzymania i zastanowienia nad szczegółami, które łatwo mogą umknąć.